Spadkodawca pominął Cię w sporządzonym testamencie? Sprawdź czy przysługuje Ci zachowek.
Z instytucji zachowku, uregulowanej w przepisach Kodeksu Cywilnego, skorzystać można, gdy spadkodawca sporządził testament i przekazał majątek spadkowy osobom spoza grona bliskich uprawnionych do dziedziczenia z ustawy. Zachowek pozwala pominiętym spadkobiercom ustawowym już po śmierci spadkodawcy na ingerencję w jego wolę i modyfikację dokonanych przez niego rozporządzeń za życia.
Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. przy dziedziczeniu ustawowym zachowku dochodzić mogą:
– zstępni,
– małżonek,
– rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Wysokość zachowku wynosi ½ wartości udziału, jaki przypadałby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli zaś zstępny uprawniony do zachowku jest osobą małoletnią albo uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, wysokość ta wynosi 2/3 wartości tego udziału.
Zstępni, małżonek czy rodzice nie mogą jednak jednocześnie realizować roszczenia o zachowek przy dziedziczeniu ustawowym. Przykładowo jeśli spadkodawca miał dwójkę dzieci i za życia dokonał darowizny na rzecz swojego wnuka, to roszczenie o zachowek będzie przysługiwać dzieciom zmarłego przeciwko obdarowanemu wnukowi. Natomiast gdyżyją rodzice spadkodawcy lub jedno z nich to i tak nie będą mogli dochodzić zachowku albowiem żyją jego dzieci, które dziedziczą w pierwszej kolejności przed jego rodzicami.
Zwrócić uwagę należy również na fakt, iż roszczenie z tytułu zachowku jest dziedziczne, czyli przechodzi na spadkobierców osoby uprawnionej do zachowku. Jeśli więc zmarły spadkodawca był uprawniony do zachowku na przykład po swoich zmarłych rodzicach lub jednym z nich, wówczas syn lub córka zmarłego może dochodzić roszczenia o zachowek po swojej babci lub dziadku.
WAŻNE!
O zachowek mogą ubiegać się spadkobiercy ustawowi także wówczas, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, lecz jeszcze za życia rozrządził swoim majątkiem i dokonał darowizn na skutek których wartość spadku pozornie wydaje się zerowa.
Co do zasady ustalając prawo do zachowku dolicza się do spadku darowizny uczynione za życia przez spadkodawcę. Jeśli więc na skutek darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia w chwili jego śmierci scheda spadkowa jest zerowa lub znikoma, nie musi to oznaczać, że zachowek nie należy się lub też jego kwota będzie niska. Przy ustalaniu wysokości zachowku dolicza się bowiem do schedy spadkowej wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę za życia.
Od tej zasady istnieją również wyjątki. Zgodnie z art. 994 k.c. nie dolicza się do spadku:
– drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych;
– darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku (przykładowonie będzie można zaliczyć darowiznydokonanej na rzecz znajomego dwadzieścia lat przed śmiercią darczyńcy).
Co istotne, darowizny uczynione na rzecz spadkobierców oraz uprawnionych do zachowku podlegają doliczeniu do spadku bez względu na to, kiedyzostały dokonane.
Dochodząc roszczenia o zachowek pamiętać trzeba, że jest ono roszczeniem o zapłatę określonej sumy pieniężnej, a ponadto żeprzed skierowaniem pozwu o zachowek konieczne jest przeprowadzenie postępowania spadkowego po zmarłym, które wszczyna wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, a regulują przepisy art. 1025 k.c. oraz art. 669 – 679 k.p.c.
Terminy do wystąpienia z roszczeniem o zachowek
Roszczenie o zapłatę zachowku przedawnia się z upływem 5 lat. Jak wynika z art. 1007 k.c. roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu, zaś roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku.Jak można więc słusznie zauważyć termin ten liczy sięinaczej gdy spadkodawca sporządził testament, a inaczej gdy nie doszło do sporządzenia testamentu.Jeśli testament nie został sporządzony, termin przedawnienia liczy się od dnia śmierci spadkodawcy. Jeślizaś testament został sporządzony, termin przedawnienia liczy się od chwili ogłoszenia testamentu, którego dokonuje się przedSądem lub przed Notariuszem. W konsekwencji, po upływie 5 lat od śmierci spadkodawcy lub odogłoszenia testamentu, osoba zobowiązana do zapłaty zachowku będzie mogła przed Sądem podnieść zarzut przedawnienia i uchylić się od zapłaty zachowku.
Jednakże nie zawsze upływ terminu przedawnienia uniemożliwi dochodzeniezachowku. Może się bowiem zdarzyć, że bieg terminu przedawnienia zachowku zostanie przerwany.
Przerwanie biegu przedawnienia roszczenia o zachowek
Termin przedawnienia roszczenia o zachowek przerywa m.in.:
– wystąpienie z powództwem o zapłatę zachowku przez uprawnionego do zachowku(termin nie biegnie podczas trwania procesu);
-podniesienie zarzutu nieważności testamentu przez uczestnika podczas postępowaniao stwierdzenie nabycia spadku(uczestnik kwestionującważność testamentu może dochodzić stwierdzenia nabycia spadku na swoją rzecz);
– wystąpienie przez uprawnionego do zachowku z powództwem o zapłatę zachowku;
– wystąpienie przez uprawnionego do zachowku przeciwko zobowiązanemu do zachowku z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej;
– wystąpienie z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku.
Wskazać należy, iż po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on od początku. W konsekwencji, jeśli dojdzie do przerwania biegu przedawnienia musiupłynąć kolejne 5 lat, zanim zobowiązany z tytułu zachowku będzie mógł znowu skorzystać z zarzutu przedawnienia.
Jednakże należy sobie postawić pytanie czy samo wystąpienie z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku przerywa bieg przedawnienia roszczenia o zachowek? Odpowiedź na to pytanie można znaleźć w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 października 2013r. (sygn. akt: III CZP 53/13) z którego wynika, że złożenie przez osobę uprawnioną do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy również przerywa bieg terminu przedawnienia jego roszczenia o zachowek należny od spadkobiercy ustawowego.
Jak wynika z uzasadnienia tegoż orzeczenia, zgodnie z art. 123 § 1 pkt 1 k.c., bieg przedawnienia przerywa się przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.
Rodzi to zatem kolejne pytanie, a mianowicie czy złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy jest czynnością przedsięwziętą przed sądem bezpośrednio w celu dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia o zachowek? Jak wynika z licznego orzecznictwa orzeczenie o stwierdzeniu nabycia spadku nie stanowi koniecznego prejudykatu dla wyroku w sprawie o zachowek. Jak stwierdził w uchwale Sąd Najwyższy (sygn. III CZP 29/67) jeżeli prawa do spadku nie zostały stwierdzone, sąd w sprawie o zachowek ustala jako przesłankę rozstrzygnięcia przymiot spadkobierców.
Nie budzi zatem wątpliwości, że wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, pomimo że formalnie nie zmierza do realizacji prawa do zachowku, to jednak pochłania to roszczenie funkcjonalnie. Wówczas albo osobne dochodzenie zachowku staje się bezprzedmiotowe, albo uprawniony uzyskuje podstawę do jego dochodzenia jako spadkobierca ustawowy nie powołany do dziedziczenia lub też jako spadkobierca ustawowy powołany do dziedziczenia lecz pozbawiony należnego mu zachowku w wyniku dokonanych darowizn. Poprzez złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku można zatem ustalić, czy, a jeśli tak, to na jakiej podstawie spadkobierca ustawowy jest uprawniony do zachowku. Wobec powyższego może być więc uznany za czynność przerywającą bieg przedawnienia o której mowa w art. 123 § 1 pkt 1 k.c.
Na ten moment to wszystko. Dziękuję, że poświęciłeś te parę chwil na przeczytanie tego artykułu.
Zapraszam także do innych artykułów opublikowanych na moim blogu oraz do wysłuchania mojego podcastu, gdzie poruszam również inne ciekawe rzeczy.
Jeżeli masz do mnie jakiekolwiek pytania lub sugestie dotyczące tworzonego bloga albo też pojawiły się w Twojej głowie pomysły na nowe tematy, które mógłbym poruszyć – proszę Cię o wiadomość mejlową na adres kontakt@bartlomiejwodo.pl. Na ten moment to wszystko – dziękuję, że przeczytałeś do końca. Trzymaj się, cześć!
