Gdy spisujemy umowę z kontrahentem, to nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, że coś może pójść nie tak. Podchodzimy do sprawy zazwyczaj optymistycznie – widząc na horyzoncie czekające na nas zyski, bądź też korzystne i bezproblemowe rozwiązania dotychczasowych problemów. Wielokrotnie jednak zdarza się i tak, że nasze wyobrażenie co do przedmiotu umowy (lub też samej osoby naszego kontrahenta) bywają mylne. Wówczas szukamy dodatkowej furtki, przez którą moglibyśmy uciec od niekoniecznie transparentnych oraz podobających się nam poczynań drugiej strony umowy. Czy jest to możliwe?
Nierzadko po zawarciu danej umowy jest już za późno na podejmowanie drastycznych kroków i pozostaje nam opierać się jedynie na zapisach ustaw, które dotyczą właśnie zobowiązań jednej strony wobec drugiej. Dlatego tak istotne jest dodanie w naszej umowie zapisów (czyli tzw. klauzul), które będą chroniły przed niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy przez osobę, która jest do tego zobowiązana. W tym artykule postaram się przedstawić parę przykładów, dzięki którym można zapewnić sobie większy komfort oraz bezpieczeństwo.
Kara umowna
Kara umowna to chyba najbardziej podstawowa (kojarząca się ze stosunkami zobowiązaniowymi) forma ochrony interesów umownych danej strony. Warto dodać, że jest instytucją gwarantującą naprawienie szkody wyrządzonej przez drugą stronę, która wynika z niewykonania lub nienależytego wykonanie postanowień umownych.
Szkodę tę należy niejako wycenić (określić jej wysokość), jeśli chcemy przed sądem dochodzić swoich racji. Należy także udowodnić, dlaczego akurat taka rekompensata jest przez nas wymagana. W przypadku, gdy strony nie zapisały w swojej umowie zryczałtowanego odszkodowania (jakim może być bez wątpienia kara umowna), to takie przedsięwzięcie staje się bardzo utrudnione.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego stoi na stanowisku, że kara umowna może dotyczyć jedynie zobowiązań o charakterze niepieniężnym, czyli takich, których przedmiotem świadczenia są nie tylko pieniądze, ale również roszczenia dotyczące pewnego działania lub jego zaniechania. Mowa np. o wykonaniu lub napisaniu jakiegoś utworu.
Należy także wskazać, że odpowiednio ujęta w umowie klauzula kary umownej może chronić interesy samego dłużnika. Przepisy kodeksu cywilnego mówią o tym, że strona umowy (u której wyniknęła szkoda) ze względu na niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy przez drugą stronę, może żądać odszkodowania. W jakiej wysokości? Nie może no przekraczać tego, co zostało określone w karnej umownej.
Innymi słowy – jeżeli szkoda powstała po naszej stronie będzie wyższa niż zapisy kary umownej, to i tak nie będziemy mogli dochodzić odszkodowania w takiej wysokości. Na szczęście można tę regulację ustawową rozszerzyć, jednak strony (najczęściej niereprezentowane przez profesjonalnych prawników) bardzo często o tym zapominają.
Wysokość kary umownej może być także zmieniona przez sąd w trakcie trwającego procesu (np. ze względu na zasady współżycia społecznego).
Poręczenie
Tę instytucję prawa cywilnego kojarzymy najczęściej z umowami typu pożyczki czy kredyty, kiedy to podczas ich udzielania wymagane jest nierzadko zabezpieczenia swoich roszczeń względem dłużnika. Tutaj przydane okazuje się właśnie poręczenie przez osoby trzecie (niebędące stricte stronami umowy).
Jednak poręczenie wymaga zawarcia tzw. umowy poręczenia. Daje ona wierzycielowi możliwość zaspokojenia swojej wierzytelności na podstawie majątku poręczyciela – w przypadku, gdy dłużnik (czyli strona umowy) nie wykona lub nienależycie wykona swoje obowiązki. Oczywiście poręczenie może dotyczyć roszczeń pieniężnych lub niepieniężnych, czyli wygląda to nieco inaczej niż w przypadku kary umownej.
Weksel
Ta forma zabezpieczenia roszczeń umownych nie jest tak popularna, jak dwie wcześniej omówione formy. Jednakże można się z nią spotkać, jako z zabezpieczeniem wysokoprocentowych pożyczek udzielanych przez instytucje parabankowe (ale oczywiście nie tylko). Możemy wyróżnić trzy rodzaje weksli:
- in blanco – wypełnia go wierzyciel na podstawie tzw. deklaracji wekslowej, która jest umową zawieraną pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem. Potencjalnie umowa ta ma chronić dłużnika przed wpisaniem przez wierzyciela do weksla kwoty, które nie ma żadnej podstawy;
- własny – w tym przypadku to wystawca weksla zobowiązuje się przekazać kwotę w nim wpisaną swojemu wierzycielowi;
- trasowany – czyli taki, który jest skierowany do osoby trzeciej (trasata), która zobowiązana jest zapłacić określoną kwotę wpisaną do weksla wierzycielowi.
Sam weksel nie musi być sporządzony w jakiejś szczególnej formie (powinien jedynie odpowiadać zapisom ustawy). Stanowi on duże ułatwienie dla wierzyciela, ponieważ roszczeń z jego tytułu możemy dochodzić w postępowaniu nakazowym (czyli takim, które jest mniej kosztowne i bardziej uproszczone niż pozostałe formy dochodzenia roszczeń pieniężnych w procesie cywilnym).
Gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa
To zabezpieczenie jest najczęściej spotykane w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami – zazwyczaj w wypadkach dużych przetargów i większych przedsięwzięć. Chodzi w nim o to, że dana instytucja bankowa lub ubezpieczeniowa zobowiązuje się do zapłaty określonej sumy pieniędzy w przypadku, gdy dłużnik (czyli druga strona umowy) nie wykona lub nienależycie wykona swoje zobowiązanie.
Zabezpieczenie notarialne
Istnieje możliwość, aby dłużnik zobowiązał się w akcie notarialnym, że w przypadku, gdy nie wywiąże się z umowy, to w takim przypadku wierzyciel – bez przeprowadzania postępowania sądowego – rozpocznie egzekucję wobec niego. To bardzo wygodna i chętnie wybierana opcja przez wierzyciela, jeżeli chodzi o dochodzenia swoich roszczeń względem dłużnika. Akt notarialny zastępuje w tym wypadku orzeczenie sądowe. Wystarczy zatem opatrzyć go klauzulą wykonalności, aby stał się tytułem wykonawczym i załączyć do wniosku o wszczęcie egzekucji przez komornika.
Hipoteka
To bardzo zaawansowana forma zabezpieczenia swoich roszczeń. Ingeruje ona bowiem w prawo własności nieruchomości. Najczęściej stosuje się ją w przypadku dużych roszczeń pieniężnych. Polega na tym, że wierzyciel może opierać się na nieruchomości obciążonej hipoteką w momencie, gdy dłużnik nie wywiązuje się ze swoich zobowiązań względem niego. Wyróżniamy aż 4 rodzaje hipotek: przymusową, kaucyjną, odwróconą i umowną, jednakże charakteryzowanie poszczególnych z nich to temat na zupełnie inny artykuł.
Hipoteka rodzi po stronie wierzyciela możliwość zabezpieczenia w pierwszej kolejności stosunku wobec wierzycieli, którzy nie są wierzycielami hipotecznymi. Taka strona ma także prawo zyskać na nieruchomości, jeżeli ta została sprzedana przez dłużnika osobie trzeciej.
Hipoteka musi być wpisana do księgi wieczystej danej nieruchomości. Natomiast wersja umowna powinna być zawarta tylko i wyłącznie w formie aktu notarialnego. Bardzo podobny charakter do hipotek ma zastaw – w tym jednak przypadku przedmiotem są rzeczy ruchome oraz zbywalne prawa majątkowe
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
Oto najrzadziej stosowana forma zabezpieczenia. Polega ona na tym, że w momencie zawierania umowy (czy też kontraktu) to dłużnik przenosi własność danej rzeczy na wierzyciela. Ten natomiast jest zobowiązany do zwrotnego jej przeniesienia, jeżeli dłużnik wykona swoje zobowiązanie w należyty sposób.
